آیه 52 سوره روم

فَإِنَّكَ لا تُسْمِعُ الْمَوْتى‌ وَ لا تُسْمِعُ الصُّمَّ الدُّعاءَ إِذا وَلَّوْا مُدْبِرِينَ (52)

فَإِنَّكَ لا تُسْمِعُ الْمَوْتى‌: پس بدرستى كه تو سخن نتوانى شنوانى مردگان را، يعنى اين كافران به جهت سدّ مشاعر خود از حق، به سوء اختيار در حكم مردگانند. وَ لا تُسْمِعُ الصُّمَّ الدُّعاءَ: و نمى‌توانى بشنوانى كران را خواندن، إِذا وَلَّوْا مُدْبِرِينَ‌: چون برگردند از خواننده در حالى كه پشت كننده و فرار نماينده‌اند از متكلمى كه هادى ايشان است به سبيل رشاد و راه حق. قيد تولى و ادبار براى تأكيد حكمت و استحاله استماع است، و كاشف از نهايت اعراض آنان؛ يعنى كرى كه مقبل باشد، اگرچه نمى‌شنود اما به سبب حركات لب و دهان و اشاره سر و دست چيزى در مى‌يابد؛ اما كرى كه پشت بر متكلم دارد از اين مقدار احساس و ادراك نيز محروم است.

جلد 10 - صفحه 319

وَ لَئِنْ أَرْسَلْنا رِيحاً فَرَأَوْهُ مُصْفَرًّا لَظَلُّوا مِنْ بَعْدِهِ يَكْفُرُونَ (51) فَإِنَّكَ لا تُسْمِعُ الْمَوْتى‌ وَ لا تُسْمِعُ الصُّمَّ الدُّعاءَ إِذا وَلَّوْا مُدْبِرِينَ (52) وَ ما أَنْتَ بِهادِ الْعُمْيِ عَنْ ضَلالَتِهِمْ إِنْ تُسْمِعُ إِلاَّ مَنْ يُؤْمِنُ بِآياتِنا فَهُمْ مُسْلِمُونَ (53) اللَّهُ الَّذِي خَلَقَكُمْ مِنْ ضَعْفٍ ثُمَّ جَعَلَ مِنْ بَعْدِ ضَعْفٍ قُوَّةً ثُمَّ جَعَلَ مِنْ بَعْدِ قُوَّةٍ ضَعْفاً وَ شَيْبَةً يَخْلُقُ ما يَشاءُ وَ هُوَ الْعَلِيمُ الْقَدِيرُ (54)

ترجمه‌

و هر آينه اگر بفرستيم بادى را پس به بينند آنرا زرد شده هر آينه پيوسته بعد از آن كفران ورزند

پس همانا تو نميشنوانى مردگانرا و نميشنوانى بكران خواندن را چون بر گردند با آنكه هستند پشت كنندگان‌

و نيستى تو راهنماى كوران از گمراهيشان نميشنوانى مگر آنرا كه ميگرود بآيتهاى ما پس ايشانند گردن نهندگان‌

خدا است آنكه آفريد شما را از ناتوانى پس قرار داد بعد از ناتوانى توانائى پس قرار داد بعد از توانائى ناتوانى و پيرى ميآفريند آنچه را كه ميخواهد و او است داناى توانا.

تفسير

خداوند متعال پس از آنكه بيان فرمود در آيات سابقه آثار رحمت خود را كه كشت و زرع و نبات باشد و نيز ذكر فرمود سحاب را كه ابر است ميفرمايد قسم بخدا اگر بفرستيم باد مسمومى را پس به بينند كشت و زرع خودشان زرد شد يا به بينند ابر را كه زرد باشد چون آن باران ندارد از صبح تا شام مشغول ناشكرى و كفران نعمت خدا گردند با آنكه وظيفه بنده در هر حال شكر و صبر و توجّه بخدا و توسّل باو در دفع بلا است و نبايد از وفور نعمت و دولت مغرور و مغمور در عيش و سرور گردد و از توجّه بلا و مشاهده آثار ابتلا مأيوس از رحمت و مبتلا بكفران نعمت شود مقصود بيان كم ظرفى و بى‌ثباتى كفّار است كه باندك ثمرى شاد و بكمتر اثرى ناشاد شده و بيرون از صواب و سداد مشى مينمايند و پس از اين خطاب به پيغمبر اكرم فرموده كه تو نميتوانى مطالب حقّه را بكسانيكه در بى‌شعورى مانند مردگان و در ناشنوائى مانند كرانند بفهمانى و بشنوانى و بقبول آنها برسانى وقتى كه از قبول حق اعراض نموده و بحقيقت پشت كرده راه وادى ضلالت را در پيش گرفته باشند و مانند كوران در آنوادى حيران و سر گردان بگردند و تو نميتوانى آنها را از راه كج براه راست وادار كنى چون وظيفه تو ارشاد و راهنمائى و ارائه طريق است نه ايصال بسعادت كه شأن خدا

جلد 4 صفحه 265

است خلاصه آنكه كسانيكه از فرط لجاج و عناد دلهاشان از درك حقائق مرده و گوش شنوا ندارند و از استماع مواعظ و نصائح گريزانند و در وادى جهالت چون كوران سر گردانند از قابليّت هدايت و ارشاد افتاده‌اند و نبايد از آنها انتظار شنوائى را داشت فقط اهل ايمان قابل هدايت و ارشاد و اتّعاظ بآيات الهى هستند كه در مقلم قبول حق و حقيقت تسليم و منقادند و گوش بحرف حساب ميدهند و راه انصاف را در پيش گرفته مى‌پيمايند و بنابر اين قول خداوند اذا ولّوا مدبرين براى بيان وجه بى‌فائده بودن دعوت پيغمبر است نسبت بآنها نه آنچه گفته شده كه براى آنستكه اصمّ اگر مقبل باشد ميشود باشاره باو چيزى فهماند ولى اگر مدبر باشد بهيچ وجه قابل نيست چون كر در هر حال نميشنود خواه مقبل باشد خواه مدبر و خداوند بندگانرا در بدو امر از نطفه ناتوان ضعيف خلق ميكند يا در حاليكه ضعيف و ناتوانند پرورش ميدهد تا بكمال توانائى و قوّت و رشد برسند و پس از آن بتدريج آنها را ضعيف و ناتوان و پير مى‌فرمايد و تمام اين احوال بر حسب حكمت و مصلحت الهى براى بندگان روى ميدهد و با علم و قدرت حق بانجام ميرسد و لا يسمع الصّمّ بياء مفتوحه و رفع صمّ و ضعف بفتح ضاد در هر سه مورد نيز قرائت شده و معلوم است از قوّتيكه بين دو ضعف است بايد استفاده نمود و براى تهيّه توشه سفر آخرت آنرا مغتنم شمرد.

فَإِنَّك‌َ لا تُسمِع‌ُ المَوتي‌ وَ لا تُسمِع‌ُ الصُّم‌َّ الدُّعاءَ إِذا وَلَّوا مُدبِرِين‌َ (52)

‌پس‌ محققا نميتواني‌ بشنواني‌ مرده‌ها ‌را‌ و نه‌ بشنواني‌ كرها ‌را‌ آنچه‌ دعوت‌ كني‌ زماني‌ ‌که‌ پشت‌ ميكنند

جلد 14 - صفحه 404

بتو و برميگردند ‌که‌ فرمايشات‌ ترا نشنوند و اعراض‌ ميكنند.

خداوند متعال‌ ‌اينکه‌ كفار و مشركين‌ ‌را‌ موتي‌ تعبير نموده‌ چون‌ روح‌ ايماني‌ و روح‌ علمي‌ و عقلاني‌ ندارند چنانچه‌ ميفرمايد ‌در‌ خبر:

‌از‌‌النّاس‌ موتي‌ و اهل‌ العلم‌ احياء ‌علي‌ الهدي‌ بمن‌ استهدي‌ ادلّاء

جاهل‌ بالاخص‌ جهل‌ مركب‌، مرده‌ ‌است‌ قلبش‌ مرده‌ كور و كر و لال‌ ‌است‌ سياه‌ ‌شده‌ قساوت‌ گرفته‌ شيطان‌ مسلط ‌شده‌ نفس‌ اماره‌ حب‌ دنيا و زخارف‌ ‌آن‌ انسان‌ ‌را‌ بكلي‌ ‌از‌ ‌خدا‌ و دين‌ و آخرت‌ غافل‌ كرده‌ ديگر موعظه‌، نصيحت‌، معجزه‌، دليل‌، برهان‌، حجت‌، تأثيري‌ ‌در‌ قلوب‌ ‌آنها‌ ندارد اينها بمنزله‌ مرده‌ هستند.

فَإِنَّك‌َ لا تُسمِع‌ُ المَوتي‌ اينها صُم‌ٌّ بُكم‌ٌ عُمي‌ٌ فَهُم‌ لا يَعقِلُون‌َ (سوره‌ بقره‌ ‌آيه‌ 171).

وَ لا تُسمِع‌ُ الصُّم‌َّ الدُّعاءَ بهر زباني‌ بخواني‌، گوش‌ بفرمايشاتت‌ نميدهند بلكه‌ فرار ميكنند.

إِذا وَلَّوا مُدبِرِين‌َ چنانچه‌ امروز ‌از‌ علماء فرار ميكنند ‌که‌ ‌در‌ خبر دارد حضرت‌ فرمود

«يفرون‌ ‌من‌ العلماء فرار الغنم‌ ‌من‌ الذئب‌»

علماء ‌را‌ گرگ‌ ميدانند ‌که‌ ميخواهند ‌آنها‌ ‌را‌ بدرند و پاره‌ كنند و بلع‌ كنند.

]

(آیه 52)- در این آیه و آیه بعد به تناسب بحثی که در آیه قبل آمد، مردم را به چهار گروه تقسیم می‌کند:

گروه مردگان، یعنی آنها که هیچ حقیقتی را درک نمی‌کنند هر چند ظاهرا زنده‌اند.

و گروه ناشنوایان که آمادگی برای شنیدن سخن حق ندارند.

و گروهی که از دیدن چهره حق محرومند.

و سر انجام گروه مؤمنان راستین که دلهایی دانا، و گوشهایی شنوا، و چشمهایی بینا دارند.

نخست می‌گوید: «تو نمی‌توانی سخنان حق خود را به گوش مردگان برسانی» و اندرزهای تو در دل آنان که دلمرده‌اند اثر ندارد (فَإِنَّکَ لا تُسْمِعُ الْمَوْتی).

و نیز «تو نمی‌توانی سخنت را به گوش کران برسانی مخصوصا هنگامی که روی می‌گردانند و پشت می‌کنند» (وَ لا تُسْمِعُ الصُّمَّ الدُّعاءَ إِذا وَلَّوْا مُدْبِرِینَ).